Ўзбекистонда шоли етиштириш: талабнинг ортиши, Филиппиндан гуруч ва сувни тежаш
19:15 18.01.2024 (янгиланди: 19:17 18.01.2024)
© Sputnik / Виталий Тимкив
/ Oбуна бўлиш
Эксклюзив
2013 йилда мамлакатга йилига 294 минг тонна гуруч керак бўлган. 2024 йилга келиб эса талаб 358 минг тоннани ташкил этмоқда. Мутахассислар 2030 йилга бориб талаб қарийб 400 минг тоннага ошишини башорат қилишмоқда.
ТОШКEНТ, 18 январь – Sputnik. Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда асосий озиқ-овқат маҳсулотлари орасида гуруч 3-ўринни эгаллайди. Талаб ортиб бормоқда ва аҳоли жон бошига йиллик ўртача 9,8 кг дан келиб чиққан ҳолда 36,5 миллион аҳолининг эҳтиёжларини қондириш зарур, дея тушунтирди Sputnik Ўзбекистон мухбирига Қишлоқ хўжалиги вазирлиги.
Бошқарма мутахассисларининг таъкидлашича, республикада аҳоли сонининг кўпайиши ва туризмнинг ривожланиши йил сайин гуручга бўлган талабни ошириб бормоқда. Агар 2013 йилда мамлакатга йилига 294 минг тонна гуруч керак бўлган бўлса, 2024 йилга келиб 358 минг тонна керак бўлади. Талаб 122% га ўсди ва гуручга бўлган эҳтиёж ўсиб бораверади ва 2030 йилга келиб у деярли 400 минг тоннага ошади.
Ҳозирда республикада шоли Самарқанд ва Қашқадарё вилоятларидан ташқари республиканинг барча ҳудудларида етиштирилади. Ўтган йилдан буён бу рўйхатни бир вақтлар шоли етиштириш бўйича мамлакатда етакчилардан бири бўлган Қорақалпоғистон тўлдирди.
“Кейинги 10 йилда Қорақалпоғистон Республикасининг шоли етиштиришдаги улуши жуда катта. Бироқ, ишлаб чиқариш ҳажми йилдан-йилга камайиб бормоқда. Бунинг сабаби сув етишмаслиги. 2019 йилда бу ерда 35 минг гектар, 2020 йилда 26 минг 400 гектар, 2021 йилда 26 минг 100 гектар, 2022 йилда 20 минг гектар, 2023 йилда эса атиги 680 гектар майдонга шоли экилган”, — дейди Қишлоқ хўжалиги вазирлиги бошқарма бошлиғи ўринбосари Жамшид Абдузуҳуров.
Шунингдек, у 2022 йилда Қорақалпоғистонда сув етишмаслиги сабабли 12,6 минг гектар шолизордан режалаштирилган 50 минг тонна ҳосил етиштира олинмаганини қўшимча қилди. Бу доннинг ушбу тури импортининг ошишига олиб келди.
Ўзбекистон гуруч: етиштириш ва талаб
© Sputnik
Аҳолининг гуручга бўлган талабини қондириш мақсадида қуйи Амударё ҳавзасида сув миқдорининг йил сайин камайиб бориши муносабати билан шоли майдонлари аста-секин кенгайиб бормоқда.
Айни пайтда Сирдарё, Тошкент, Фарғона, Наманган ва Андижон вилоятларида шоли майдонлари босқичма-босқич кўпайиб, 25-30 минг гектарга етказилмоқда, бу ерда шоли такрорий экин сифатида етиштирилмоқда.
“Республикада нафақат экин майдонларини кўпайтириш, балки ҳосилдорликни ошириш, сифатни яхшилаш, сувни тежовчи технологияларни қўллаш, фан ютуқлари ва жаҳон тажрибасидан кенг фойдаланиш борасида ҳам изчил ишлар амалга оширилмоқда. Хусусан, 2023 йилда республика бўйича 141 минг гектар майдонда шоли етиштирилди, бу ўтган йилга нисбатан 35 минг гектарга кўпдир”, — деди мутахассис.
Шоли етиштириш технологияси катта ҳажмдаги сувни талаб қилади. Очиқ манбаларда таъкидланганидек, масалан, дон етиштириш учун сиз атиги 2 бўлак нон учун 100 литр сув сарфлашингиз керак. Ва 1 кг шоли етиштириш учун 4000 литр суюқлик керак бўлади.
Иқлим ўзгариши натижасида Ўзбекистонда фақат охирги уч йилда сув ресурслари ҳажми 20 фоизга қисқарганини ҳисобга олиб, шунингдек, президент Ш.Мирзиёев томонидан Ўзбекистонда сувни тежаш бўйича фавқулодда иш режимига ўтиш даври деб эълон қилинган 2024 йилда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш, жумладан, шоли етиштириш масалалари устувор аҳамият касб этади.
“Саноатимизда ресурс ва сувни тежайдиган технологиялардан фойдаланишга катта эътибор қаратилмоқда. Шундай қилиб, асосий экин майдонларининг 16 минг гектарида (51 фоиз) шоли майдонларини лазер билан текислаш технологияси қўлланилди, бу суғориш вақтини қисқартириш имконини бермоқда. 15,6 минг гектар (49 фоиз) майдонга замонавий уруғ сепувчилардан фойдаланилди. 29,5 минг гектарга (27 фоиз) шоли такрорий экин сифатида экилди. Натижада 310 миллион куб метр сув тежаб, 6 минг тоннага яқин уруғлик материали сарфи камайди”, — дея тушунтирди Абдузуҳуров.
Жорий йилда шолининг чидамли, эртапишар ва жуда эрта навларини етиштиришга алоҳида эътибор қаратилади. Шу мақсадда шоли етиштирувчи етакчи давлатлар билан ҳамкорлик йўлга қўйилган. Жумладан, Филиппин шоличилик халқаро илмий-тадқиқот институтидан 520 дона шоли навлари, жумладан, шўрга чидамли 100 ва қурғоқчиликка чидамли 199, эртапишар навлари 193 ва халқаро стандартларга жавоб берадиган яна 26 нав намуналари келтирилди.
Айни пайтда улар Тошкент, Хоразм ва Наманган вилоятларида дастлабки тажриба синовларидан ўтказилмоқда. Андижон вилоятидаги кореялик ҳамкасблар билан ҳам ҳамкорлик йўлга қўйилган. Бу ерда асосий ва иккиламчи майдонларга кўчатлардан фойдаланиб шоли экиш ва йилига икки марта ҳосил олиш бўйича тажрибалар ўтказилди. Натижада 2 баробар кўчат усулида шоли етиштиришнинг ушбу технологияси асосида сув сарфини 40-45 фоизга камайтиришга эришилди.
Жорий йилда илғор ва сувни тежовчи технологиялар янада ривожлантирилади, олимлар илмий изланишларни давом эттириб, янги технологияларни ишга туширишни режалаштирмоқда.
Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, 2024 йил ҳосили учун республикада жами 115 минг гектар майдонга шоли экиш режалаштирилган бўлиб, шундан 48,3 минг гектар асосий майдонларга, 66,7 минг гектар майдонга эса такрорий экин сифатида кўчат усулида шоли экилади (бу сув ресурсларини 35-40 фоизга тежаш имконини беради). Бу майдонлардан жами 600 минг тоннагача шоли йиғиштириб олиш режалаштирилган.
Бугунги кунда Ўзбекистонда гуручнинг энг машҳур навлари “Лазурний”, “Искандар”, “Мустақиллик”, “Девзира”, “Нукус”, “Садаф”, “Тантана”, “Тарона” ва бошқалар ҳисобланади. Халқ орасида "Лазер" деб аталадиган "Лазурний" гуруч нави энг яхши раёнлаштирилган навларни кесиб ўтиш орқали олинган. У Ўзбекистондан ташқарида ҳам кенг танилган. Бу ўзбек паловини тайёрлаш учун энг машҳур гуруч навларидан биридир.
Уни саноат миқёсида ишлаб чиқариш Совет даврида шоли етиштирувчи, Социалистик Меҳнат Қаҳрамони Николай Ким томонидан ташкил этилган. Танлов икки йил давом этди. Танланган элита уруғлари Кубага юборилди. Олти ойдан кейин яна Ўзбекистонга, яна Кубага ва яна ватанга. Селекционерларнинг вазифаси — “Девзира” навидан қолишмайдиган, касалликларга чидамли нав яратиш эди.
