Яқинда, 26 июль куни Тошкент шаҳрида Ўзбекистон Республикасининг халқаро имиджини мустаҳкамлаш масалаларига бағишланган давра суҳбати ўтказилди. Тадбирда Sputnik Ўзбекистон мухбири Дилшода Раҳматова хорижий ОАВ вакили сифатида иштирок этди. Спутник мухбири фикрига кўра, Ўзбекистон халқаро майдондаги имиджини мустаҳкамлашда аввало мамлакат ичидаги айрим қусурларни ўзгартириши лозим.
Эски стереотиплар
Сир эмас, кўп йиллар Ўзбекистон жаҳон ҳамжамиятидан ўзини тортиб келди. Натижада мамлакат ҳақидаги эски стериотиплар ҳозиргача сақланиб келмоқда.
Мамлакатда олиб борилаётган очиқлик сиёсати, туризмга эътибор, виза масаласидаги енгилликлар, инвеститициявий жозибардорликни ошириш, экологияга эътибор давлат сиёсати даражасига кўтарилгани жаҳон ҳамжамиятида маълум ижобий натижаларни бермоқда. Лекин ҳали бу борада қилинганидан кўра амалга оширилиши лозим бўлган ишлар кўпроқ.
Ўзбек образи қандай бўлмоғи лозим?
Биламизки, жаҳонга танилган ҳар бир миллатнинг бўрттирилган образи бўлади. Инглиз консерватизми, немис пунктуализми, француз романтизми, японларнинг донолиги, хитойларнинг усталиги, ҳиндларнинг толерантлилиги (жонзотларга нисбатан). Хуллас, жаҳонга ҳар қандай давлат ва миллат ўз имиджи ва образи билан кириб келади.
Ўзбек миллати шу пайтгача ўзини болажон ва меҳмондўст сифатида кўрсатишга уриниб келди. Бироқ бугун бу иккала имидж ҳам ўрнашиб қолмади.
Менга қолса, ўзбек образини меҳнаткаш ва донишманд образида яратган, шуни тарғиб этган бўлардим.
Туристик йўналиш: “бир келиб қолибсиз” услуби
Мамлакат ва халқнинг чет эллардаги образи биринчи навбатда унга келиб-кетувчилар, қайсидир маънода, туристларнинг муносабати билан шаклланади.
Туристларга эътибор анча яхшиланиб, уларнинг ҳурмат-иззатини жойига қўйишга ҳаракатлар бўлаётганига қарамай, ҳалигача бу соҳани ёғлиқ жой сифатида кўрувчилар талайгина.
Бу, биринчи навбатда, нолегал “таксичилар”, музейлар, қадимий обидалар атрофида ўралашиб, “бизнес” қилувчилар, бозорлардаги “эпчил” сотувчилар.
Бундайлар туристларнинг вазият ва нарх-наводан бехабарлиги орқасидан фойдаланиб қолиш илинжида бўлади. Ва натижада Ўзбекистон ҳақида нотўғри муносабат шаклланишига сабаб бўлади.
Бир пайтлар “Тошкент-Самарқанд” йўлининг чеккасида “бир келиб қолибсиз”, деган кафелар бўлган. Шу йўлдан қатновчилар адашиб кириб қолса, оширилган нархларда таом сотиб, эътироз билдирганларга “бир келиб қолибсиз”, деб туравераркан, чунки қайтиб келмаслигини аниқ билишар экан. Шундан бу кафеларнинг номи шунақа бўлиб кетган.
Йўл битта ва серқатнов, кимдир албатта киради, шу билан тирикчилик қилиб ўтираверади. Туризм соҳаси да эса “Бир келиб қолибсиз” услуби кетмайди. Чунки у бир кунлик соҳа эмас.
Мамлакат имиджини яратиш борасидаги саъй-ҳаракатлардан мақсад ҳам аслида шу.
Олқишларга тўла ОАВ – имиджни яхшиламайди
Ҳозиргача ўйлаймизки, ҳар қандай маълумотларни беравериш, жаҳон ҳамжамияти ўртасида мамлакат обрўсини тўкади. Аслида тескариси, олдин 70 йил, кейин 27 йил матбуот фақат олқишлар билан тўлган эди. Бироқ мамлакатнинг обрўйи ошгани йўқ. Олқишларга тўла матбуот тузумнинг риёкорлигини кўрсатади. Буни жаҳонда жуда яхши билишади.
Оммавий ахборот воситалари жамоатчилик фикрини шакллантириши, унга таъсир кўрсатиш ва бошқариш кучига эга. ОАВ сиёсатчилар имиджи ва давлат имиджига ҳам таъсир кўрсата олади.
Бугун Ўзбекистонда электрон нашрлар ўз имкониятларини кенгайтирмоқда – булар янги-янги веб-сайтлар, блоглар, ижтимоий тармоқдаги саҳифалар – мамлакат бундан ўз ижобий имиджини шакллантиришда янги механизмлар сифатида фойдаланиши зарур.
Шунингдек, Ўзбекистоннинг имидж салоҳияти чет эл матбуотида тўлақонли очиб берилгани йўқ ва бу борада амалга оширилиши лозим бўлган ишлар стратегиясини белгилаб олиш керак бўлади.
Кино санъати ва ўзбеклар образи...
Мамлакат кино саноати ўзбекистонликлар ҳақидаги яратаётган образ эса мақтанадиган ҳолда эмас. Маиший турмуш даражасида ўралашиб қолган, оилавий икир-чикирлардан бўшамайдиган, бутун дарди тўй қилиш, уйланиш ва дабдаба билан мақтаниш бўлганлар образлари. Бу ҳақиқатдан йироқ қаҳрамонлар.
Бир пайтлар замон қаҳрамонини яратиш масаласи давлат сиёсати даражасига кўтарилган эди, бироқ уддалаб бўлмади, чамаси, бу ишга чек қўйилди. Биламизки, замона қаҳрамони ҳам аслида, миллатнинг типик образи, имиджи саналади.
Асосий эътибор санъатга қаратилса самарали натижалар бериши мумкин. Соҳага давлат маблағ ажратяпти, лекин ҳалигача шунча пул сарфлаб, бунчалар зерикарли асарлар яратишдан мақсад нималигини тушуниб бўлмайди. Назаримда, соҳа устидан давлат назоратини бироз енгиллаштириш лозим. Ижодкорларга эркинлик бериш ва уларга ишониш керак. Санъат келажак учун ишласин.
Меҳнат мигрантлари...
Албатта, бугун мамлакатдан четга ишлашга чиқиб кетаётган меҳнат мигрантлари ҳақида ҳар доим ҳам илиқ гаплар айтолмаймиз. Соҳанинг ташкиллаштирилмагани, фуқароларнинг тартибсиз равишда четга чиқиб, ишлаётгани, улар бораётган мамлакатларда ҳар доим ҳам яхши гаплар олиб келмайди. Меҳнат мигрантларининг асосий қисмини мамлакатнинг ишсизлик юқори бўлган чекка қишлоқлари кетаётганлар ташкил қилади.
Бу соҳада давлат назорат ва ташаббусни қўлга олиши, четга ишлашга чиқишларни уюшқоқлик билан амалга ошириш керак ва бу борада илк қадамлар қўйилмоқда.
Шу билан бирга чет элда меҳнат мигрантларининг манфаатлари ҳимоя қилинаётганини аҳоли сезаётгани йўқ, мигрантларнинг асосий қисми ижтимоий тармоқларда фаоллигини инобатга олиб, меҳнат миграцияси соҳасида иш юритаётган ташкилотлар ўз фаолиятини ушбу тармоқларда кенг тарғиб этиши керак.
Шуни ҳам қайд этиш лозим, биринчи навбатда, миллатнинг қаддини тиклаб олиш керак.
Биламизки, Ўзбекистон узоқ йиллар давомида мустамлака таркибида бўлди. Миллатнинг ўзига ишончи бир қадар пасайиб кетган.
Бу борада русларнинг тажрибасини ўрганиш фойдадан холи эмас.
Улар авваламбор, миллатнинг ўзига ишончини оширишга эътибор қаратган эди.
Бунда шавкатли ўтмиш, улуғ аждодлар, бугунги ютуқлар ва порлоқ келажак борасидаги ҳолатлардан усталик билан фойдаланиш лозим бўлади.
Хавфсизлик
Мамлакат имиджининг яна бир узвий бўлаги сифатида хавфсизлик олиниши лозим. Ўз вақтида соҳибқирон Амир Темур, “шундай давлат қурдимки, киши бир сават олтин билан унинг сарҳадларини кесиб ўтса ҳам ҳеч ким тегинмайди”, деган фикр билдирган эди. Бугунги Ўзбекистон имиджида айнан шу ҳолат ўз ифодасини топиши лозим. Бу айнан туристлар ва инвестицияларни жалб этиш учун ҳам жозибали ҳолат, асосий шарти ҳам шу.
Доно дарвешлар, ниндзялар ва рицарлар
Мамлакатларнинг имидж яратиш тажрибасини ўрганар эканмиз, бунда спортдан ҳам усталик билан фойдаланилганини кўрамиз. Хитой кунг-фу, у-шу ва бошқа жанг санъатлари орқали ўта қисқа даврда жаҳонга ўзлигини намоён қилди.
Яна бир ҳолат, имидж яратиш учун тайёр стериотиплар ҳам мавжуд. Улардан усталик билан фойдаланиш лозим, холос.
Дейлик, японлар ниндзялар, европа давлатлари рицарлар ҳақидаги қарашларни қўллаган.
Биз, ўзбекларда ҳам муқим ўрнашиб қолган, лекин фойдаланилмаётган шундай образлар мавжуд.
Дейлик, доно дарвешлар образи. Ғарб давлатларида шарқ донолигини мужассамлаштирувчи дарвешлар ҳақидаги қарашлар шаклланган. Миллатнинг имиджида ушбу ҳолатдан фойдаланиш мумкин. Фақат бунда, насиҳатлар эмас, аксинча, дунё, нарса ва ҳодисага чуқур фалсафий, ўзига хос, янгича қарашлар ифодаланган фикрлар бўлмоғи лозим.
Ўз тарихимиз билан мақтанишни билмаймиз
Яна бир ҳолат, миллат имиджини яратишда шахслар муҳим аҳамиятга эга бўлади. Булар буюк давлат арбоблари, олимлар, ёзувчилар ва санъат вакиллари.
Ҳиндларда Ганди ва Тагор, испанларда Сервантес, инглизларда Ньютон, америкаликларда бир қатор санъат вакиллари, французларда Наполеон, итальянларнинг рассомлари миллат юзини ифодалаб туради. Шуларнинг номини тилга олиш билан, миллат кўз олдимизда намоён бўлади.
Бизда ҳам шундай шахслар бор. Ўрта аср алломалари (Беруний, Хоразмий), диний уламолар (Бухорий, Термизий, Марғиноний, Замахшарий), давлат арбоблари (Темур, Бобур), ижодкорлар (Навоий).
Бироқ улар ҳақида ўта эҳтиёткорлик ва расмиятчилик билан гапирилади. Шундай тасаввур уйғонадики, ўзимиз ҳам улар ҳақида тўлиқ маълумотга эга эмасмиз. Ёки ҳеч ким уларни содда, бутун жаҳон тушунадиган қилиб, айтмайди. Дейлик, ғарб телеканалларидан бири Ал Хоразмий ҳақида фильм ишлаб, “ҳар бир қўл телефонида унинг тафаккури бор”, дегандан кейингина бу ҳақда айта бошладик. Албатта, олимларга бу ўта содда гап бўлиб туюлиши мумкин, лекин омма учун керак.
Эътиборга лойиқ кичик лавҳалар
Фукусимадаги фожиадан жабр кўрган япон йигити адёлга ўраниб, китоб ўқиб ўтирганини барча телеканаллар кўрсатди. Ҳамма японларнинг билимга чанқоқлигини шу лавҳалардан кўрди. Миллатнинг образи мана шундай, оддий лавҳалардан ҳам шаклланиши мумкин. Лекин бунда бу лавҳага ишониш учун одамларда шунга замин, яъни дастлабки билим ва тушунчалар бўлиши лозим.
