Владимир Корнилов. Европа Россия Федерациясининг MH17 рейсининг ҳалокатга учраш ҳолати бўйича Нидерландия ва Австралия уч томонлама маслаҳатлашувлардан чиқиши тўғрисидаги қарори юзасидан катта шовқин кўтарди.
Шу ўринда бу шовқиннинг моҳияти ва унга қўшилган юқори лавозимли амалдорларнинг оғзидан янграётган фейклар, - ўз-ўзидан Ғарб фожианинг ҳақиқий сабабларини аниқлаш борасидаги ниятлари ёлғонлигини тасдиқлайди.
Нидерландия ташқи ишлар вазири Стеф Блокнинг расмий баёноти: "Бугун Россия Федерацияси MH17 рейсини йўқ қилиши учун жавобгарлиги бўйича музокараларни тўхтатиш тўғрисида бир томонлама қарор қабул қилди". Мана қандай! Маълум бўлишича, қаердадир "Россиянинг жавобгарлиги тўғрисида" музокаралар олиб борилган экан, ва биз бунга шубҳа ҳам қилмаганмиз.
Эслатиб ўтамиз, 2014 йил июлида ҳалокатга учраган Малайзия “Боинг” сабаблари бўйича биринчи маслаҳатлашувлар ўтган йилнинг бошида бўлиб ўтган эди.
Россия томони дарҳол “Ҳалокат учун “Россия ҳуқуқий жавобгарлик тан олиши” эмас, балки воқеа ва унинг ҳақиқий сабабларини аниқлаш билн боғлиқ барча масалалар уларнинг эътибори марказида бўлади", деб белгилади. Шу билан бирга Москва муҳим масалалардан бири - уруш зонаси устидан ҳаво ҳудудига ёпиб қўймагани учун Украинанинг жавобгарлик масаласини кўриб чиқиш кераклигини алоҳида таъкидлаганди.
Ва, албатта, Блок бу ҳақда яхши билади. Аммо атайин ҳақиқатни бузиб кўрсатишга киришади. Ўз пассажида Россиянинг самарасиз маслаҳатларни давом эттиришдан бош тортиши "қурбонларнинг қариндошлари учун айниқса оғриқли".
Москванинг бу қарори туфайли қоралашга шошилган кўплаб Ғарб арбоблари ҳам қурбонлар мавзусини ўз манфаати йўлида фойдаланишга уринмоқда. Хусусан, АҚШнинг Нидерландиядаги элчиси Пит Хукстра Россиянинг маслаҳатлашувлардан чиқишини "қурбонларнинг қариндошларига ва уларнинг адолатга бўлган интилишига яна бир зарба" деб айтди.
Бундай янгиликларни расмийлар томонидан тақдим этилган шаклда қабул қиладиган айрим голландияликларнинг реакцияси шунчаки қаттиқроқ бўлиши ажабланарли эмас. Масалан, Блокнинг ўқувчиларидан бири зудлик билан Россияга нисбатан дарғазаб маслаҳатларни берди: "Зудлик билан барча русларни Нидерландиядан чиқариб юборинг, элчихонани ёпинг, дарҳол Россия билан ташқи савдони тўхтатинг, бошқа Россия газини сотиб олманг. Флотимизни Қримга юборинг".
Шарҳловчиларнинг деярли ҳеч бири кўнгли қолган Голландия жамоатчилигига Москва ушбу қадамининг сабабларини аниқ тушунтирмаяпти.
Россия ТИВ, агар голландияликлар охир-оқибат бошқа йўлни танламаганда - инсон ҳуқуқлари бўйича Европа судига Россияга қарши даъво аризаси билан мурожаат қилмаганда, маслаҳатлашувларни мамнуният билан давом эттиришини тушунтирди (айтмоқчи, у ерда катта умидлар бор эди). ТИВ баёнотида: "Нидерландиянинг бундай нодўстона ҳаракатлари уч томонлама маслаҳатлашувларни давом эттиришни ва уларда иштирокимизни маъносиз қилади. Уч томонлама маслаҳатлашувларни бузилиши учун жавобгарлик бутунлай расмий Гаага юклатилади. Ғарб матбуоти бу ноқулай ҳолатни таъкидламасликка ҳаракат қилади ёки ҳатто умуман эсламаяпти. Дарвоқе, Гаага судига даъво аризаси билан уларнинг қариндошларига зиён етказишди.
Ҳақиқат шундаки, иккинчиси номидан индивидуал даъволар Гаага судига бир неча бор берилган. Биринчи бундай баёнот 2016 йилдан бери кўриб чиқилиб, кейинчалик янги даъво билан тўлдирилди. Яъни, MH17 иши авжида эди. Шу йилнинг 10 июлида Нидерландия ҳукумати худди шу судга давлатлараро даъво аризасини ёзишданва ҳатто у ерда олдин кўриб чиқилаётган ишларни қўллаб-қувватлаш учун берилганлигини иккиюзламачилик билан даъво қилишдан яхшироқ нарсани тополмади.
Ва бу - Голландия томонида аниқ ёлғон. Жаҳон ҳуқуқий капитали бўлган Гаага давлатлараро суд даъвоси Гаага судига берилганда, у ерда бир хил иш бўйича ҳал қилинган барча алоҳида ишлар мамлакатлар ўртасидаги низо тугагунча бир зумда тўхтатилишини билмаслигини тасаввур қилиш қийин. Бу 2018 йилда Европа Кенгашига аъзо давлатлар томонидан бир овоздан қабул қилинган Инсон ҳуқуқлари тизимига оид Европа конвенциясини ислоҳ қилиш тўғрисидаги Копенгаген декларациясининг 45-бандида аниқ кўрсатилган.
Яъни, Гаага MH17 қурбонларининг қариндошлари орқасидан яширинмоқда, бироқ шу билан бирга уларнинг даъволари бўйича суд қарорини бир неча йилга кечиктирмоқда (ва Гаага судида давлатлараро ишларни кўриб чиқиш жуда узоқ вақт талаб қилиши мумкин). Голландия матбуоти, албатта, бу ҳақда ёзмайди.
Шуни ҳам ёнддан чиқармаслик керакки, Нидерландиянинг Гаага судига киритилган арз-даъвоси бошқа юридик ташкилот - БМТнинг Халқаро суди билан манфаатлар тўқнашувини келтириб чиқармоқда, у ерда Украинанинг Россияга қарши ишини кўриб чиқилмоқда, унда ҳам MH17 учун жавобгарлик назарда тутилган.
Европа суди (ЕИдаги энг юқори инстанцияси) 2014 йилда Гаага суди томонидан кўриб чиқилган давлатлараро ишлар бошқа халқаро суд органларининг юрисдикциясини бузмаслиги керак деган фикрни билдирганди. Яъни, Голландия ҳукумати нафақат алоҳида ишларни кўриб чиқишни кечиктирмоқда, балки турли инстанциялар ўртасида манфаатлар тўқнашувини келтириб чиқармоқда, бу ҳам ишга халақит қилиши мумкин.
Қонуний савол туғилади: нима учун Гаага ИҲЕСга суд жараёнларини ва Россия билан маслаҳатлашувларни бир вақтнинг ўзида шиддат билан бошлаши, айнан ҳозирда ўзининг жанжалли даъвосини топшириши керак эди? Голландия матбуоти Москванинг қарорини “чайнаб”, негадир ўзларининг бош вазири Марк Рюттенинг бу саволга жавобини талаб қилмаяпти. У шунчаки "енг яхши вақтни танлаганини" айтиб, нима учун шундай деб ўйлашини тушунтиришдан бош тортди.
Аммо жавоб аниқ. Дастлаб Голландия ҳукумати Халқаро Тергов Тергов гуруҳи томонидан тергов якунланишини ва даъво судга ўтказилишини кутаётгани доимий айтиб келганди.
Мана шу йилнинг март ойида узоқ вақтдан бери кутилган суд жараёни Схипхолл аэропорти ҳудудида шовқин, шов-шув билан, дунёдаги деярли барча телекомпаниялар камералари остида бошланди. Дарҳол аён бўлди: бу жараён ташкилотчилари учун нимадир нотўғри бажарилди.
Биринчидан, тўртта "айбланувчи" MH17 йўқ қилинишига ҳеч қандай алоқаси йўқ (бу жараён янада ривожланиб бораверса, бу ҳаммага мутлақо аниқ бўлади). Иккинчидан, худди шу шовқинли уриниш Россия махсус хизматлари офицери (яъни, Россия давлати) судга боғлашга уриниш қулаб тушди. Эсингизда бўлса, 2018 йил баҳорида, Россияга қарши Bellincgat тузилмаси таклифига биноан бутун дунё оммавий ахборот воситалари жар солишди: мана бу - Кремлга олиб борадиган этишмаётган бўғин! Улар маълум бир Олег Иванниковнинг исмини кўрсатдилар. Негадир, MH17 бўйича Гаага судининг биринчи суд мажлисида прокурорлар Иванниковни гумон қилинувчи деб ҳисобланмаслигини ва бу иш билан ҳеч қандай алоқаси йўқлигини оддийгина айтганда, ўша оммавий ахборот воситалари бу ҳақиқатни деярли эътиборсиз қолдирди. Фейк учун, албатта, ҳеч ким кечирим сўрамади.
"Боинг" ҳалокатининг навбатдаги йиллиги яқинлашганда қурбонларнинг яқинларига бу иш барбод бўлгани аён бўлди. Улар гўё жуда кўп ташвишланаётган ўша америкалик элчи Хукстрага ёзган мактубида аниқ кўрсатиб ўтишди. Улар АҚШ судда давлат котиби Жон Керри 2014 йилда гапирган воқеанинг худди шу сунъий йўлдош тасвирларини тақдим этишга чақиришди. Тушунганингиздек, ҳеч қандай суратлар тақдим этилмади. Аммо Хукстра энди қурбонларнинг қариндошларидан хавотирда ва Россияни бирон бир нарсада айбламоқда.
Суддаги барбод бўлганини ва Гаага MH17 ҳалокатининг олти йиллигида жамоатчиликка ҳеч нарса бера олмаслигини тушуниб, бу қатъий қадамни ИҲЕСга даъво билан қилди. Фақатгина санага мўлжаллаб - эътиборни ишдаги ноқулай саволлардан чалғитиш, уни янги судга, суд жараённинг янги чўзилишига олиб келиш.
Хўш, норасмий гуруҳ таркибида бўлса ҳам, ҳеч бўлмаганда Нидерландия билан қандайдир мулоқот бошлашга умид қилган Россия қандай ҳаракат қилиши керак эди? Агар бошқа томон ўзи учун ҳамма нарсани ҳал қилиб қўйган бўлса, қандай мулоқот ҳақида гапириш мумкин?
Сергей Лавровнинг: "Ғарбдаги ташқи сиёсат учун масъул бўлган одамлар ўзаро ҳурмат билан суҳбатлашиш зарурлигини англамайдилар. Эҳтимол, биз улар билан мулоқотни бир мунча вақт тўхтатишимиз керак" - деган сўзларини эсламай иложи йўқ. Айтишимиз мумкинки, Россияни MH17 бўйича маслаҳатлашувлардан чиқариш қарори вазирнинг сўзларини амалга ошириш учун биринчи қадамдир. Биринчиси, аммо охиргиси эмас. Россиянинг европаликларни ўзаро ҳурмат мулоқотига мажбур қилиш йўли бошланди. У узоқ бўлади.
