https://sputniknews.uz/20210825/huquq-nuqtai-nazaridan-zorlik-bilan-ukrainlashtirish-20222758.html
Ҳуқуқ нуқтаи-назаридан зўрлик билан украинлаштириш
Ҳуқуқ нуқтаи-назаридан зўрлик билан украинлаштириш
Sputnik Ўзбекистон
Европанинг энг ривожланган давлатидан фуқаролар уруши домида қолган, ҳудудининг бир қисмини йўқотган ва тўлиқ иқтисодий таназзулга учраган йўлни босиб ўтган... 25.08.2021, Sputnik Ўзбекистон
2021-08-25T10:50+0500
2021-08-25T10:50+0500
2021-08-25T10:50+0500
колумнистлар
украина
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/07e5/08/17/20194386_0:161:3071:1888_1920x0_80_0_0_e499343b05c8d7f893d54edfbc964225.jpg
Ольга Сухаревская, ташқи сиёсат магистри, ҳуқуқшунос – Sputnik учун махсусЎттиз йил - тарихий кўламда оладиган бўлсак - бу бир лаҳза. Аммо Украина учун - унинг давлатчилиги мавжуд бўлган давр саналади. Шундай бир вақт оралиғида Европанинг энг ривожланган давлатидан фуқаролар уруши домида қолган, ҳудудининг бир қисмини йўқотган, тўлиқ иқтисодий инқирозга учрашгача бўлган йўлни босиб ўтган бундай мамлакатни топиш қийин. Бунда зўрлик билан украинлаштириш роли катта бўлган, албатта. Агар кимдир рус тилида сўзлашувчи аҳолининг этноциди фақат 2004 ва 2014 йиллардаги рангли инқилоблардан кейин бошланган деб ўйласа, янглишади.Ҳаммаси қандай бошланган эди?СССР парчаланиши пайтида ҳозирги Украинанинг аҳолиси асосан русийзабон эди. Украин тили фақат мамлакатнинг ғарбий ҳудудларида кенг қўлланилган. "Мустақиллик учун кураш" ва Галич миллатчилари билан "дўстлик поездлари" ташрифлари бошлангач, рус тилида сўзлашувчилар Украинанинг миллатчи давлатга айланишидан ҳавотир ола бошлашгани бежизга эмас эди.1991 йилда Леонид Кравчук мамлакат аҳолисини шундай ишонтирган эди: "Русларнинг зўрлик билан украинлаштирилишига зинҳор йўл қўйиб бўлмайди. Миллати бўйича камситишга бўлган ҳар қандай уриниш қатъиян бостирилади". Таассуфки, унга ишонишди ва мустақилликни қўллаб-қувватлашди.Ваъдага вафо қилмаслик Беловеж битими сиёҳлари қуриб улгурмасиданоқ бошлаб юборилди. Мактаб таълимини украинлаштириш тизими динамикаси бунинг яққол далилидир. Шунингдек, мустақиллик эълон қилингач, олий таълим даргоҳларининг барчаси мажбурий тарзда украин тилига ўтказилди.1996 йилда миллатчилар босими остида Конституция қабул қилинган бўлиб, унинг 10-моддаси украин тилини ягона давлат тили сифатида эълон қилган. Муроса тарзида худди шу модданинг иккинчи пунктида рус тилини эркин ривожлантириш кафолатланган эди. 2012 йилгача "Украина ССРда тил тўғрисидаги қонун" амал қилган, унга кўра, рус тили халқаро мулоқот тили мақомига эга бўлган.Аммо украинлаштирувчилар на қонун, на конституцияни тан оларди. 1997-йилда Украинанинг ўша вақтдаги президенти Леонид Кучма жамият ҳаётининг барча соҳаларини қонуний тарзда оммавий украинлаштиришни бошлаб юборди. Қизиқарли факт: замонавий Украинанинг бугунги кунига айланган "жазоловчи филология" айнан Кучма қаламига мансуб. Ўшанда "Украинада тилларни ривожлантириш ва улардан фойдаланиш тўғрисида"ги қонун лойиҳаси пайдо бўлган. Ҳужжатга кўра, давлат тилида фаолият юритмаган ОАВларга нисбатан жарима белгиланиб, улар лицензиясидан маҳрум этилган.1999 йилда Конституциявий суд 10-моддага расмий талқин бериб, тил низоларига нуқта қўйди, талқинга кўра, украин тили давлат тили сифатида бутун Украина ҳудудида давлат ҳокимияти органлари ишидагина мажбурий мулоқот воситаси бўлибгина қолмай, балки бошқа соҳаларда ҳам шундай таъсирга эга эди.Натижада, 2012 йилга келиб, халқ депутатлари Вадим Колесниченко ва Сергей Кивалов тиллар тўғрисида янги қонун тайёрлаганда, Украинада рус тилини камситувчи амалдаги қонунлар сони 70 дан ошди, қонуности ҳужжатлари сони эса - бир неча мингга етган эди. Эслатиб ўтамиз, бу Асосий қонун ва тиллар тўғрисидаги совет қонунидан ташқари қабул қилинган ҳужжатлар эди.Украина ССР тиллари тўғрисидаги қонун билан солиштирганда анча ҳажмсиз бўлган Кивалов-Колесниченко қонуни ҳатто, рус тилини минтақавий тил деб эълон қилиш имкониятиятини берди ва Украинанинг қатор жануби-шарқий регионлари маҳаллий кенгашлари бундан фойдаланишди. Аммо 2014 йилги давлат тўнтариши ҳаммасини йўққа чиқарди.Украинлаштиришдан этноцид томонСобиқ СССР ҳудудида қонунларнинг жиддийлиги уларни бажариш мажбурий эмаслиги билан қопланади, деган ҳазил юради. Яқин вақтларгача шундай эди ҳам. Одамлар расмий тадбирларда давлат тилида бир нечта иборани айтиш билан “номерни ўйнаб тугатар” ва нутқни рус тилида давом эттиришарди.Мана шундай воқеалар фонида миллатчилар: "Қанақа камситиш? Ким сизларга русча гапиришни ман этяпти?", дея мунофиқларча ўзларини тушунмаганга олишарди. Ўзлари эса бу вақтда тил инспекторларини жорий этиш, ҳаётнинг барча жабҳаларида рус тилини тўлиқ ман қилиш, "украин тилини камситганлик учун" жиноий жавобгарлик ва жарималарни назарда тутувчи қонун лойиҳаларини тайёрлар эдилар.Пётр Порошенко ўз ҳукмронлиги даврида тасдиқлаган ҳужжат Олий Радада 2005 йилдан буён ётарди. Мунофиқларча "Қадр-қиммат инқилоби" деб номланган давлат тўнтаришидан сўнг, украинлаштириш тизимли этноцид характерига эга бўлди.Бу шунчаки қуруқ гаплар эмасди. ЮНEСКОнинг Лотин Америкасидаги этноцид ва этник ривожланиш бўйича конференцияси қарорига кўра (Сан -Хосе, 1981), этноцид - бу "этник гуруҳга ўз маданияти ёки тилига эга бўлиш, уни ривожлантириш ёки тарқатиш ҳуқуқидан маҳрум бўлган вазиятдир".Украинада пост-майдон режими мамлакатда яшовчи барча халқларга ўз тилларини ривожлантириш ва ундан фойдаланишни бевосита таъқиқловчи қонунлар тизимини қабул қилди. Бундан фақат, қрим татарлари, караимлар ва қримликлар мустасно эди. Қолаверса, бутун бошли ҳуқуқ тизими шундай тузилган эдики, камситиш ва йўқ қилиш чоралари айнан рус тилига қаратилганди.Шу тариқа, ўрта таълим тўғрисидаги қонунга мувофиқ, Европа Иттифоқининг расмий тилларидан бирига эга бўлган миллий озчиликлар, базавий ўрта таълимни давлат тилида 5 -синфда 20% ҳажмда, 9 синфда 40% гача ҳажмда оладилар.Бошқа озчиликлар эса, асосан руслар албатта, ўқиш вақтида камида 80% ҳажмда украин тилида таълим олишлари белгиланди. Миллий озчиликларнинг "сортларга" бўлиниши ПАСЕнинг иккиюзламачилик позицияси ва Европа Иттифоқининг Шарқий Европа аъзолари босими туфайли юзага келди. Бунда 2020 йил сентябр ойидан бошлаб Украинадаги рус мактаблари умуман тугатилганини айтишнинг ўзи кифоя.Давлат тили тўғрисидаги қонун "фаоллар" томонидан оддий ишчиларнинг оммавий таъқиб қилинишига олиб келди. Ишчилар устидан тил инспекторларига "юмалоқ хат" ёзиш авж олди, буни оқибатида улар жаримага тортилди ва ишдан бўшатилди.Агар бунга шунчаки Россияга, "рус дунёсига" бўлган хайрихоҳлик учун Украина ҳудудий яхлитлигини бузиш, терроризмни қўллаб-қувватлаш ва ватанга хиёнатда айбланиб узоқ муддатли қамоқ жазосига маҳкум этилиш хавфини қўшадиган бўлсак, Украинада рус миллатига мансуб бўлиш - катта жасоратга айланиб қолди.Социология хулосаларига кўра, одамлар ўзларини рус деб аташдан қўрқиб қолди. Агар 1989 йилда Украинада аҳолининг 22,1% ўзини рус деб атаган бўлса, 2001 йилда бу кўрсаткич - 17,3%ни, 2018 йилда - атиги 6%ни ташкил қилган. Шу билан бирга, кўпмиллатлилик ортида ўзининг руслигини яшириш феномени кузатилди. Ўзини рус деб ҳисоблайдиган кишиларнинг атиги 39 %и битта миллатни айтган бўлса, русларнинг 30%и бир вақтнинг ўзида бир неча миллатга мансублигини айтишган.Украинлаштириш = деградацияЎн йиллар давомида давом этган ва очиқчасига репрессия кўринишини олган зўрлик билан украинлаштиришларга қарамай, Украина рус тилли давлатлигича қолмоқда."Ижтимоий мониторинг" марказининг сўнгги сўрови маълумотларига кўра, мамлакат аҳолисининг фақат 31,9%и уйда украин тилида гаплашади. Бу расмий сўров. Google маълумотларига таянадиган бўлсак, унга кўра 2019 йилда рус тили, украин тили ва инглиз тилида юборилган сўровлар фоизи 86%, 10% ва 4%ни ташкил қилган. Бу тил инспекторлари ва сарой социологларидан олисда мамлакат қайси тилда гаплашишининг ёрқин намунасидир.Она тилида эмас, бегона тилда гапириш ва таълим олиш зарурати таълим сифатига ҳам таъсир кўрсатмоқда. 2018 г. Украинани илк маротаба халқаро таълим ташкилоти PISA тестдан ўтказди.Агар Украина ва Россия балларини солиштирсак, қуйидаги ҳолат келиб чиқади: ўқиш – 466 (Украина) ва 479 (Россия), математика – 453 ва 488 баллдан, табиий фанлар – 469 ва 478 баллдан. Умуман олганда украиналик мактаб ўқувчилари россиялик ўқувчилардан бир йилга ортда қолишмоқда.Кейинги тадқиқот 2021 йилда ўтказилади ва ўшанда динамикага баҳо бериш мумкин бўлади. Аммо эътиборга молик жиҳати, украиналик мактаб ўқувчилари "она" тилидан имтиҳонлардан "йиқилишаётгани". Украин тили ва адабиётидан ташқи мустақил тест имтиҳонини 2018-йилда мактаб битирувчиларининг 14,5%и топшира олмаган бўлса, мамлакат тарихидан — 14,19% битирувчилар "йиқилган".Бунинг ажабланарли томони йўқ. Тилшунос Евгений Верешчагиннинг сўзларига кўра, ёшлигида (14 ёшгача) она тилида эмас, балки яхши ўзлаштирилмаган чет тилда ўқитиш нафақат тилни ўрганишда, балки ўқитилаётган фаннинг маъносини тушунишда ҳам самарасиз бўлади. Бу боланинг нормал руҳий ривожланиши учун ҳам хавфлидир. У ўзининг ижодий салоҳиятини рўёбга чиқара олмайди, уни ўқитувчига етказа олмайди. Натижада ақлий заифлик, ёдланган ожизлик, лингвопсихозлар, неврозлар ва психосоматик касалликлар ривожланиши мумкин. Шунинг учун ҳам Украинада "фаоллар" кўп эмасми?Украиналик фуқароларнинг Россияга оммавий эмиграцияси украинлаштиришнинг "оммабоплигидан" дарак беради. 2014-йилдан 2021-йилнинг биринчи ярмига қадар Украинанинг 1 млн.дан ортиқ аҳолиси Россия фуқаролигини қабул қилди. 2018-йилда Россия фуқаролиги ҳали ДХР ва ЛХРга тақдим этилмаган вақтда, Россияда украиналиклар сони 0,5 млн.га ошган эди.***Бу ерда энг парадоксал нарса шу-ки, украин тилига ҳеч нима таҳдид солгани йўқ. Агар унда аҳолининг учдан бир қисми доимий равишда гапирса, у аниқ ўлмайди. Албатта, бу одамлар ўз она тилларида маълумот, таълим ва хизматлар олишга муҳтож.Украин тилига бошқа тил ташувчиларининг мулоқот воситаси, маълумот олиш ва ҳоказо мақсадлар учун бўлган талаби репрессив чораларга эмас, балки давлат тилида тақдим этилаётган контент сифати ва имкониятларга боғлиқ.Ўттиз йиллик этноцид сиёсати тил ландшафтининг ўзгаришига эмас, балки фуқаролар урушига олиб келди. Хулоса чиқариш вақти келгани аниқ.
https://sputniknews.uz/20210824/demokratiya-faqat-sozda-ukraina-qanday-qilib-repressiya-va-tsenzura-mamlakatiga-aylandi-20220045.html
https://sputniknews.uz/20210820/defolt-ishsizlik-bankrotlik-rossiyaga-qarshi-siyosat-ukrainani-qaerga-olib-keldi-20162254.html
https://sputniknews.uz/20210820/cobiq-sovet-ittifoq-davlatlari-uchun-ukraina-darslari-20171465.html
https://sputniknews.uz/20210823/siyosiy-va-kredit-qaramligi-ei-bilan-dostlik-ukrainaga-nima-keltirdi-20203207.html
https://sputniknews.uz/20210819/siyosatshunos-millatchilik--ukrain-siyosatining-avangardi-20147404.html
https://sputniknews.uz/20210819/ukrainani-afgoniston-taqdiri-kutmoqda-patrushev-20145880.html
https://sputniknews.uz/20210712/putin-ukraina-togrisida-maqola-yozdi-19651525.html
украина
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2021
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Янгиликлар
uz_UZ
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
колумнистлар, украина
Ҳуқуқ нуқтаи-назаридан зўрлик билан украинлаштириш
Европанинг энг ривожланган давлатидан фуқаролар уруши домида қолган, ҳудудининг бир қисмини йўқотган ва тўлиқ иқтисодий таназзулга учраган йўлни босиб ўтган бундай мамлакатни топиш амримаҳол. Бунда зўрлик билан украинлаштириш муҳим рол ўйнади, десак янглишмаймиз.
Ольга Сухаревская, ташқи сиёсат магистри, ҳуқуқшунос – Sputnik учун махсус
Ўттиз йил - тарихий кўламда оладиган бўлсак - бу бир лаҳза. Аммо Украина учун - унинг давлатчилиги мавжуд бўлган давр саналади. Шундай бир вақт оралиғида Европанинг энг ривожланган давлатидан фуқаролар уруши домида қолган, ҳудудининг бир қисмини йўқотган, тўлиқ иқтисодий инқирозга учрашгача бўлган йўлни босиб ўтган бундай мамлакатни топиш қийин. Бунда зўрлик билан украинлаштириш роли катта бўлган, албатта. Агар кимдир рус тилида сўзлашувчи аҳолининг этноциди фақат 2004 ва 2014 йиллардаги рангли инқилоблардан кейин бошланган деб ўйласа, янглишади.
Ҳаммаси қандай бошланган эди?
СССР парчаланиши пайтида ҳозирги Украинанинг аҳолиси асосан русийзабон эди. Украин тили фақат мамлакатнинг ғарбий ҳудудларида кенг қўлланилган. "Мустақиллик учун кураш" ва Галич миллатчилари билан "дўстлик поездлари" ташрифлари бошлангач, рус тилида сўзлашувчилар Украинанинг миллатчи давлатга айланишидан ҳавотир ола бошлашгани бежизга эмас эди.
1991 йилда Леонид Кравчук мамлакат аҳолисини шундай ишонтирган эди: "Русларнинг зўрлик билан украинлаштирилишига зинҳор йўл қўйиб бўлмайди. Миллати бўйича камситишга бўлган ҳар қандай уриниш қатъиян бостирилади". Таассуфки, унга ишонишди ва мустақилликни қўллаб-қувватлашди.
Ваъдага вафо қилмаслик Беловеж битими сиёҳлари қуриб улгурмасиданоқ бошлаб юборилди. Мактаб таълимини украинлаштириш тизими динамикаси бунинг яққол далилидир. Шунингдек, мустақиллик эълон қилингач, олий таълим даргоҳларининг барчаси мажбурий тарзда украин тилига ўтказилди.
1996 йилда миллатчилар босими остида Конституция қабул қилинган бўлиб, унинг 10-моддаси украин тилини ягона давлат тили сифатида эълон қилган. Муроса тарзида худди шу модданинг иккинчи пунктида рус тилини эркин ривожлантириш кафолатланган эди. 2012 йилгача "Украина ССРда тил тўғрисидаги қонун" амал қилган, унга кўра, рус тили халқаро мулоқот тили мақомига эга бўлган.
Аммо украинлаштирувчилар на қонун, на конституцияни тан оларди. 1997-йилда Украинанинг ўша вақтдаги президенти Леонид Кучма жамият ҳаётининг барча соҳаларини қонуний тарзда оммавий украинлаштиришни бошлаб юборди. Қизиқарли факт: замонавий Украинанинг бугунги кунига айланган "жазоловчи филология" айнан Кучма қаламига мансуб. Ўшанда "Украинада тилларни ривожлантириш ва улардан фойдаланиш тўғрисида"ги қонун лойиҳаси пайдо бўлган. Ҳужжатга кўра, давлат тилида фаолият юритмаган ОАВларга нисбатан жарима белгиланиб, улар лицензиясидан маҳрум этилган.
1999 йилда Конституциявий суд 10-моддага расмий талқин бериб, тил низоларига нуқта қўйди, талқинга кўра, украин тили давлат тили сифатида бутун Украина ҳудудида давлат ҳокимияти органлари ишидагина мажбурий мулоқот воситаси бўлибгина қолмай, балки бошқа соҳаларда ҳам шундай таъсирга эга эди.
Натижада, 2012 йилга келиб, халқ депутатлари Вадим Колесниченко ва Сергей Кивалов тиллар тўғрисида янги қонун тайёрлаганда, Украинада рус тилини камситувчи амалдаги қонунлар сони 70 дан ошди, қонуности ҳужжатлари сони эса - бир неча мингга етган эди. Эслатиб ўтамиз, бу Асосий қонун ва тиллар тўғрисидаги совет қонунидан ташқари қабул қилинган ҳужжатлар эди.
Украина ССР тиллари тўғрисидаги қонун билан солиштирганда анча ҳажмсиз бўлган Кивалов-Колесниченко қонуни ҳатто, рус тилини минтақавий тил деб эълон қилиш имкониятиятини берди ва Украинанинг қатор жануби-шарқий регионлари маҳаллий кенгашлари бундан фойдаланишди. Аммо 2014 йилги давлат тўнтариши ҳаммасини йўққа чиқарди.
Украинлаштиришдан этноцид томон
Собиқ СССР ҳудудида қонунларнинг жиддийлиги уларни бажариш мажбурий эмаслиги билан қопланади, деган ҳазил юради. Яқин вақтларгача шундай эди ҳам. Одамлар расмий тадбирларда давлат тилида бир нечта иборани айтиш билан “номерни ўйнаб тугатар” ва нутқни рус тилида давом эттиришарди.
Мана шундай воқеалар фонида миллатчилар: "Қанақа камситиш? Ким сизларга русча гапиришни ман этяпти?", дея мунофиқларча ўзларини тушунмаганга олишарди. Ўзлари эса бу вақтда тил инспекторларини жорий этиш, ҳаётнинг барча жабҳаларида рус тилини тўлиқ ман қилиш, "украин тилини камситганлик учун" жиноий жавобгарлик ва жарималарни назарда тутувчи қонун лойиҳаларини тайёрлар эдилар.
Пётр Порошенко ўз ҳукмронлиги даврида тасдиқлаган ҳужжат Олий Радада 2005 йилдан буён ётарди. Мунофиқларча "Қадр-қиммат инқилоби" деб номланган давлат тўнтаришидан сўнг, украинлаштириш тизимли этноцид характерига эга бўлди.
Бу шунчаки қуруқ гаплар эмасди. ЮНEСКОнинг Лотин Америкасидаги этноцид ва этник ривожланиш бўйича конференцияси қарорига кўра (Сан -Хосе, 1981), этноцид - бу "этник гуруҳга ўз маданияти ёки тилига эга бўлиш, уни ривожлантириш ёки тарқатиш ҳуқуқидан маҳрум бўлган вазиятдир".
Украинада пост-майдон режими мамлакатда яшовчи барча халқларга ўз тилларини ривожлантириш ва ундан фойдаланишни бевосита таъқиқловчи қонунлар тизимини қабул қилди. Бундан фақат, қрим татарлари, караимлар ва қримликлар мустасно эди. Қолаверса, бутун бошли ҳуқуқ тизими шундай тузилган эдики, камситиш ва йўқ қилиш чоралари айнан рус тилига қаратилганди.
Шу тариқа, ўрта таълим тўғрисидаги қонунга мувофиқ, Европа Иттифоқининг расмий тилларидан бирига эга бўлган миллий озчиликлар, базавий ўрта таълимни давлат тилида 5 -синфда 20% ҳажмда, 9 синфда 40% гача ҳажмда оладилар.
Бошқа озчиликлар эса, асосан руслар албатта, ўқиш вақтида камида 80% ҳажмда украин тилида таълим олишлари белгиланди. Миллий озчиликларнинг "сортларга" бўлиниши ПАСЕнинг иккиюзламачилик позицияси ва Европа Иттифоқининг Шарқий Европа аъзолари босими туфайли юзага келди. Бунда 2020 йил сентябр ойидан бошлаб Украинадаги рус мактаблари умуман тугатилганини айтишнинг ўзи кифоя.
Давлат тили тўғрисидаги қонун "фаоллар" томонидан оддий ишчиларнинг оммавий таъқиб қилинишига олиб келди. Ишчилар устидан тил инспекторларига "юмалоқ хат" ёзиш авж олди, буни оқибатида улар жаримага тортилди ва ишдан бўшатилди.
Агар бунга шунчаки Россияга, "рус дунёсига" бўлган хайрихоҳлик учун Украина ҳудудий яхлитлигини бузиш, терроризмни қўллаб-қувватлаш ва ватанга хиёнатда айбланиб узоқ муддатли қамоқ жазосига маҳкум этилиш хавфини қўшадиган бўлсак, Украинада рус миллатига мансуб бўлиш - катта жасоратга айланиб қолди.
Социология хулосаларига кўра, одамлар ўзларини рус деб аташдан қўрқиб қолди. Агар 1989 йилда Украинада аҳолининг 22,1% ўзини рус деб атаган бўлса, 2001 йилда бу кўрсаткич - 17,3%ни, 2018 йилда - атиги 6%ни ташкил қилган. Шу билан бирга, кўпмиллатлилик ортида ўзининг руслигини яшириш феномени кузатилди. Ўзини рус деб ҳисоблайдиган кишиларнинг атиги 39 %и битта миллатни айтган бўлса, русларнинг 30%и бир вақтнинг ўзида бир неча миллатга мансублигини айтишган.
Украинлаштириш = деградация
Ўн йиллар давомида давом этган ва очиқчасига репрессия кўринишини олган зўрлик билан украинлаштиришларга қарамай, Украина рус тилли давлатлигича қолмоқда.
"Ижтимоий мониторинг" марказининг сўнгги сўрови маълумотларига кўра, мамлакат аҳолисининг фақат 31,9%и уйда украин тилида гаплашади. Бу расмий сўров. Google маълумотларига таянадиган бўлсак, унга кўра 2019 йилда рус тили, украин тили ва инглиз тилида юборилган сўровлар фоизи 86%, 10% ва 4%ни ташкил қилган. Бу тил инспекторлари ва сарой социологларидан олисда мамлакат қайси тилда гаплашишининг ёрқин намунасидир.
Она тилида эмас, бегона тилда гапириш ва таълим олиш зарурати таълим сифатига ҳам таъсир кўрсатмоқда. 2018 г. Украинани илк маротаба халқаро таълим ташкилоти PISA тестдан ўтказди.
Агар Украина ва Россия балларини солиштирсак, қуйидаги ҳолат келиб чиқади: ўқиш – 466 (Украина) ва 479 (Россия), математика – 453 ва 488 баллдан, табиий фанлар – 469 ва 478 баллдан. Умуман олганда украиналик мактаб ўқувчилари россиялик ўқувчилардан бир йилга ортда қолишмоқда.
Кейинги тадқиқот 2021 йилда ўтказилади ва ўшанда динамикага баҳо бериш мумкин бўлади. Аммо эътиборга молик жиҳати, украиналик мактаб ўқувчилари "она" тилидан имтиҳонлардан "йиқилишаётгани". Украин тили ва адабиётидан ташқи мустақил тест имтиҳонини 2018-йилда мактаб битирувчиларининг 14,5%и топшира олмаган бўлса, мамлакат тарихидан — 14,19% битирувчилар "йиқилган".
Бунинг ажабланарли томони йўқ. Тилшунос Евгений Верешчагиннинг сўзларига кўра, ёшлигида (14 ёшгача) она тилида эмас, балки яхши ўзлаштирилмаган чет тилда ўқитиш нафақат тилни ўрганишда, балки ўқитилаётган фаннинг маъносини тушунишда ҳам самарасиз бўлади. Бу боланинг нормал руҳий ривожланиши учун ҳам хавфлидир. У ўзининг ижодий салоҳиятини рўёбга чиқара олмайди, уни ўқитувчига етказа олмайди. Натижада ақлий заифлик, ёдланган ожизлик, лингвопсихозлар, неврозлар ва психосоматик касалликлар ривожланиши мумкин. Шунинг учун ҳам Украинада "фаоллар" кўп эмасми?
Украиналик фуқароларнинг Россияга оммавий эмиграцияси украинлаштиришнинг "оммабоплигидан" дарак беради. 2014-йилдан 2021-йилнинг биринчи ярмига қадар Украинанинг 1 млн.дан ортиқ аҳолиси Россия фуқаролигини қабул қилди. 2018-йилда Россия фуқаролиги ҳали ДХР ва ЛХРга тақдим этилмаган вақтда, Россияда украиналиклар сони 0,5 млн.га ошган эди.
Бу ерда энг парадоксал нарса шу-ки, украин тилига ҳеч нима таҳдид солгани йўқ. Агар унда аҳолининг учдан бир қисми доимий равишда гапирса, у аниқ ўлмайди. Албатта, бу одамлар ўз она тилларида маълумот, таълим ва хизматлар олишга муҳтож.
Украин тилига бошқа тил ташувчиларининг мулоқот воситаси, маълумот олиш ва ҳоказо мақсадлар учун бўлган талаби репрессив чораларга эмас, балки давлат тилида тақдим этилаётган контент сифати ва имкониятларга боғлиқ.
Ўттиз йиллик этноцид сиёсати тил ландшафтининг ўзгаришига эмас, балки фуқаролар урушига олиб келди. Хулоса чиқариш вақти келгани аниқ.
