https://sputniknews.uz/20231227/inson-olimlar-miya-sir-41841822.html
Бизни инсон қиладиган нарса. Олимлар инсон миясининг сирини топишди
Бизни инсон қиладиган нарса. Олимлар инсон миясининг сирини топишди
Sputnik Ўзбекистон
Инсонни бошқа приматлардан ажратиб турувчи мия ҳужайралари генлари топилди.
2023-12-27T20:54+0500
2023-12-27T20:54+0500
2023-12-27T20:54+0500
дунё янгиликлари
дунёда
олимлар
тадқиқот
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/07e5/02/11/16023613_0:0:2001:1125_1920x0_80_0_0_4122c552fde0b088f3480b1faacf16d2.jpg
ТОШКЕНТ, 27 дек — Sputnik. Нейробиологлар ҳар бир примат тури учун миянинг генетик хариталарини яратишди ва фақат одамларда юқори даражада ифодаланган 139 та генни топишди. Эҳтимол, улар ақлнинг пайдо бўлишига олиб келганлардир, дея хабар берди РИА Новости.Одамни ҳайвонлардан ажратиб турувчи барча хусусиятлар — ривожланган нутқ, онг, янги нарсаларни ўрганиш ва уларни амалда қўллаш имконини берувчи юқори когнитив қобилиятлар юқори асаб фаолияти билан боғлиқ бўлиб, улар учун мия жавобгардир.Уни ўрганиб, неврологлар фақат Homo sapiens (онгли одам) вакилларига эга бўлган ва энг яқин қариндошлари — бошқа приматларда йўқ нарсани топишга ҳаракат қилишмоқда.Бунинг учун улар мия ва унинг қисмлари анатомияси ва тузилишини солиштирилади, генетик ва молекуляр тадқиқотлар олиб борилади, марказий асаб тизимидаги кимёвий ва сигнализация жараёнларини таҳлил қилинади.Асосий эътибор махсус нерв ҳужайралари — нейронлар ва улар орасидаги алоқаларга қаратилган. Ягона ҳужайраларнинг ДНК ва РНК кетма-кетлиги каби янги авлод генетик таҳлил усулларининг пайдо бўлиши туфайли мияни тубдан янги даражада ўрганиш мумкин бўлди.Инсон мияси миллиардлаб нерв ҳужайраларидан иборат бўлиб, улар синапс деб аталадиган триллионлаб алоқаларни ҳосил қилади. Нейронларнинг ҳар хил турлари маълум мия функцияларига таъсир қилади, аммо уларнинг миқдорий муносабатлари илгари номаълум эди.Генетик профилга асосланиб, муаллифлар иерархиянинг бир неча даражаларида ташкил этилган ҳужайраларнинг юздан ортиқ кичик турларини аниқлашди.Ишда транскриптом таҳлили — ҳужайрадаги генларни ўқишнинг тўлиқ тўплами, оқсилларни яратиш бўйича кўрсатмалар ва эпигеном — генетик маълумотни ифодалаш усулини аниқлайдиган ҳужайра ДНКсига кимёвий модификациялар тўпламидан фойдаланилган. 2,2 миллион ҳужайра ядролари учун транскриптомик маълумот олинди, бир миллионга яқин нейронлар эпигенетик таҳлилдан ўтказилди ва 500 та патч кетма-кетлиги амалга оширилди.Ушбу янги усул бир вақтнинг ўзида бир хил ҳужайралар учун молекуляр, анатомик ва физиологик маълумотларни тўплаш имконини беради. Қиёсий таҳлил сичқонлар, бир неча турдаги маймунлар ва одамларнинг миясидаги нейрон турлари сонида сезиларли фарқларни аниқлади.Тадқиқот муаллифлари буни ибтидоий сутемизувчилардан приматларга, кейин эса одамларга мия ҳужайралари функцияларининг эволюцион кенгайиши билан боғлашади.Профессор Женевев Конопка бошчилигидаги Техас университети жануби-ғарбий тиббиёт марказининг неврологлари одамлар, шимпанзелар ва резус маймунлардаги турли турдаги нейронларнинг фаоллигини солиштиришди ва инсон миясида ўзгарувчан муҳитга мослашиш ва янги тажрибаларни қайта ишлаш учун масъул бўлган махсус нерв ҳужайралари борлигини аниқлади.Инсон нейронларида нутқ ривожланишига таъсир қилувчи кўпроқ генлар мавжуд. Илгари олимлар одамлар ва шимпанзеларнинг миясидаги олигодендроситлардаги фарқларни қайд этишган. Бу нейронларни ўраб турган ўзига хос ҳужайралар бўлиб, уларга сигналларни тезроқ қайта ишлаш ва узатишда ёрдам беради.Маълум бўлишича, одамларда приматлар билан солиштирганда, преолигодендроситларда — ҳали етилмаган мия ҳужайраларида ген фаоллиги катта ёшда ҳам сақланиб қолади. Генлар ҳар сафар жароҳат, стресс ва ҳар қандай ноодатий вазиятга жавобан фаоллашади. Бу механизм инсонга бутун ҳаёти давомида ўрганиш имконини беради.Тадқиқотчилар уларнинг кашфиёти аниқ амалий қўлланмаларга эга бўлишига умид қилмоқда — шизофрения, Альцгеймер касаллиги ва бошқа нейродегенератив касалликларни даволашнинг янги усулларини ишлаб чиқишга ёрдам беради, бунда муаллифлар аниқлаганидек, олигодендроцитларнинг функцияси камаяди.
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2023
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Янгиликлар
uz_UZ
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
олимлар инсон мияси сир
Бизни инсон қиладиган нарса. Олимлар инсон миясининг сирини топишди
Инсонни бошқа приматлардан ажратиб турувчи мия ҳужайралари генлари топилди.
ТОШКЕНТ, 27 дек — Sputnik. Нейробиологлар ҳар бир примат тури учун миянинг генетик хариталарини яратишди ва фақат одамларда юқори даражада ифодаланган 139 та генни топишди. Эҳтимол, улар ақлнинг пайдо бўлишига олиб келганлардир, дея хабар берди
РИА Новости. Одамни ҳайвонлардан ажратиб турувчи барча хусусиятлар — ривожланган нутқ, онг, янги нарсаларни ўрганиш ва уларни амалда қўллаш имконини берувчи юқори когнитив қобилиятлар юқори асаб фаолияти билан боғлиқ бўлиб, улар учун мия жавобгардир.
Уни ўрганиб, неврологлар фақат Homo sapiens (онгли одам) вакилларига эга бўлган ва энг яқин қариндошлари — бошқа приматларда йўқ нарсани топишга ҳаракат қилишмоқда.
Бунинг учун улар мия ва унинг қисмлари анатомияси ва тузилишини солиштирилади, генетик ва молекуляр тадқиқотлар олиб борилади, марказий асаб тизимидаги кимёвий ва сигнализация жараёнларини таҳлил қилинади.
Асосий эътибор махсус нерв ҳужайралари — нейронлар ва улар орасидаги алоқаларга қаратилган. Ягона ҳужайраларнинг ДНК ва РНК кетма-кетлиги каби янги авлод генетик таҳлил усулларининг пайдо бўлиши туфайли мияни тубдан янги даражада ўрганиш мумкин бўлди.
Инсон мияси миллиардлаб нерв ҳужайраларидан иборат бўлиб, улар синапс деб аталадиган триллионлаб алоқаларни ҳосил қилади. Нейронларнинг ҳар хил турлари маълум мия функцияларига таъсир қилади, аммо уларнинг миқдорий муносабатлари илгари номаълум эди.
Генетик профилга асосланиб, муаллифлар иерархиянинг бир неча даражаларида ташкил этилган ҳужайраларнинг юздан ортиқ кичик турларини аниқлашди.
Ишда транскриптом таҳлили — ҳужайрадаги генларни ўқишнинг тўлиқ тўплами, оқсилларни яратиш бўйича кўрсатмалар ва эпигеном — генетик маълумотни ифодалаш усулини аниқлайдиган ҳужайра ДНКсига кимёвий модификациялар тўпламидан фойдаланилган. 2,2 миллион ҳужайра ядролари учун транскриптомик маълумот олинди, бир миллионга яқин нейронлар эпигенетик таҳлилдан ўтказилди ва 500 та патч кетма-кетлиги амалга оширилди.
Ушбу янги усул бир вақтнинг ўзида бир хил ҳужайралар учун молекуляр, анатомик ва физиологик маълумотларни тўплаш имконини беради. Қиёсий таҳлил сичқонлар, бир неча турдаги маймунлар ва одамларнинг миясидаги нейрон турлари сонида сезиларли фарқларни аниқлади.
Тадқиқот муаллифлари буни ибтидоий сутемизувчилардан приматларга, кейин эса одамларга мия ҳужайралари функцияларининг эволюцион кенгайиши билан боғлашади.
Профессор Женевев Конопка бошчилигидаги Техас университети жануби-ғарбий тиббиёт марказининг неврологлари одамлар, шимпанзелар ва резус маймунлардаги турли турдаги нейронларнинг фаоллигини солиштиришди ва инсон миясида ўзгарувчан муҳитга мослашиш ва янги тажрибаларни қайта ишлаш учун масъул бўлган махсус нерв ҳужайралари борлигини аниқлади.
Инсон нейронларида нутқ ривожланишига таъсир қилувчи кўпроқ генлар мавжуд. Илгари олимлар одамлар ва шимпанзеларнинг миясидаги олигодендроситлардаги фарқларни қайд этишган. Бу нейронларни ўраб турган ўзига хос ҳужайралар бўлиб, уларга сигналларни тезроқ қайта ишлаш ва узатишда ёрдам беради.
Маълум бўлишича, одамларда приматлар билан солиштирганда, преолигодендроситларда — ҳали етилмаган мия ҳужайраларида ген фаоллиги катта ёшда ҳам сақланиб қолади. Генлар ҳар сафар жароҳат, стресс ва ҳар қандай ноодатий вазиятга жавобан фаоллашади. Бу механизм инсонга бутун ҳаёти давомида ўрганиш имконини беради.
Тадқиқотчилар уларнинг кашфиёти аниқ амалий қўлланмаларга эга бўлишига умид қилмоқда — шизофрения, Альцгеймер касаллиги ва бошқа нейродегенератив касалликларни даволашнинг янги усулларини ишлаб чиқишга ёрдам беради, бунда муаллифлар аниқлаганидек, олигодендроцитларнинг функцияси камаяди.
