Физика қонунлари америкалик авиаинструкторлар сайи-ҳаракатларини йўққа чиқариб, ўта қимматбаҳо лойиҳаларни "қадрсизлантирмоқда". F-35 Lightning II самолётлари бешинчи авлод номига лойиқ эмаслигини намоён этса-да, аммо АҚШда инерция туфайли ушбу ҳар жиҳатдан хом бўлган авиатехникани глобал вазифа ва аслаҳалар билан юклаб, маҳкам "боғлаб ташлашмоқчи". Гўёки F-35 бортидаги B61-12 бомбалари товуш тезлигигача бўлган крейсер тезлиги, радарлардаги "стелс" кўриниши, юқори авария ҳолати ва кутилмаганлик ўрнини боса олади.
Душанба куни The Aviationist нашри американинг Эдвардс авиабазаси Калифорния штати) авиабазаси атрофларида F-35A Lightning II (Convetional Take Off and Landing модификациясидаги, яъни стандарт учиш ва қўнишга эга бўлган) қирувчисининг ўзгарувчи қувватга эга бўлган жанговар қисмга эга B61-12 бомбасининг қатор синовлари ўтказилган.
Икки мақсадли ядровий қурол ташувчисига эга бўлган самолётни сертификатлаш 2023 йилнинг январига режалаштирилган.
Шу тариқа, дастурий таъминотни янгилаш билан бир қаторда (ҳозирги Block 3A версиясидан Block 4 версиясига қадар) F-35А қирувчилари термоядро бомбаларини одатий тарзда олиб юриш ва қўллаш имкониятига эга бўладилар. Бундан ташқари, B61-12 АҚШ ҲҲК қурол-аслаҳалари тизимига интеграллашувидан сўнг F-15E ва F-16даги "сиғиниладиган ядровий қирувчи роли" F-35Aга ўтади. Модернизация қилинган B61-12 авиабомбаси бошқарув тизими ва ўзгарувчан қувватнинг жанговар қисми (50 тоннагача) ажратиб туради.
Кўпмақсадли F-35 Lightning II қирувчи-бомбардимончисини яратиш дастури 1,3 триллион долларни ташкил этди. F-35нинг турли модификациялари серияли тарзда 2011 йилдан буён ишлаб-чиқарилади. Ушбу машинага АҚШда аввал бошдан катта умидлар боғланган, аммо амалиётдаги эксплуатацияси мутахассислар умидини пучга чиқармоқда. Сал олдин Пентагонга яқин Defense News нашри F-35 Lightning II га берилган танқидий баҳоларни чоп этди. Фактлар шундан далолат берадики: F-35 – товуш тезлигига қадар бўлган қирувчи, форсажда 1 минутдан ортиқ тезлик ололмайди, 1 Махдан ортиқ бўлган тезликларда қиздириш корпусига жиддий шикаст етиши хавфи мавжуд. 1,6 Махдан сўнг – самолётнинг шунчаки думи тушиб қолиши мумкин. Бешинчи авлод қирувчисининг доимий (крейсер) тезлиги 1,4 Махдан паст бўлиши мумкин эмас, демакки, технологик илғорлик рўй бергани йўқ.
Бошқача қилиб айтганда, F-35 қирувчиси 4-авлод самолётлигича қолди ва термоядро бомбалари у учун оғирлик қиладиган юкка айланиши мумкин.
Компенсация чоралари
Бешинчи авлод атрофидаги F-35 қирувчисининг камчиликларини ўтган йил давомида бештагача камайтиришга муваффақ бўлинди, аммо бу ҳам ҳар бир донаси 100 миллион доллар турадиган машина учун кўплик қилади. Пентагон тезкор равишда "эксплуатация характеристикаларига" тузатишлар киритди ва эндиликда F-35 товуш тезлигига қадар, қисқа вақтларгагина тезликни олишга қодир машинага айланди. Юқори тезлик F-35нинг махсус стелс-қопламаси бўлган планерни ҳамда самолётнинг дум қисмидаги кўплаб антенналарни барбод қилиши хавфи мавжуд бўлгани боис, қўлланмада ҲДК ва денгиз пехоталари учун мўлжалланган F-35B ва F-35C модификациялари тахминан 1,2 Мах тезлигида уча олиши мумкин бўлган сониялар аниқлаштирилган.
Анъанавий учиш-қўнишга эга бўлган F-35A қирувчиси умумий "хатоликларни" такрорлайди - булар дастурий таъминотдан тортиб, секин ҳаракатланиш ва радарлар томонидан аниқланишдир (ҳатто товушга қадар бўлган тезликда ҳам, агар ташқи подвескада жанговар захирага эга бўлса).
Бир қарашда, "чақмоқ" шаъни тамомила булғангандек, аммо эксплуатация жараёнида кутилмаган хусусиятлари намоён бўлади. 24 июнь куни Air Force Magazine журнали американинг F-35A қирувчиларига момақалдироқ булутларига 25 миль (40 км) масофада яқинлашиш таъқиқлангани ҳақида мақола эълон қилди. Маълум бўлишича, инерт газни генерация қилувчи борт системалари (OBIGGS)нинг конструктив хусусиятлари қирувчи ёқилғи бакларининг - атмосфера электри разрядидан - ҳавода портлашига олиб келиши мумкин экан. Қизиғи, OBIGGS тизими борасида бунгача ҳам маломатлар бўлган ва 2014 йилда у модернизацияланган (портлаш хавфи бартараф этилган) эди.
Энг янги F-35 Lightning II самолёти билан юз берган давомли ҳалокатлар - F-35 тинчлик шароитида фойдаланилганида ҳам унда бошқа ёқимсиз (хавфли) кашфиётлар мавжудлигини очиб бериши мумкин, дея тахмин қилишга сабаб бўлмоқда. Америка "чақмоқлари"нинг Россиянинг бешинчи авлод Су-57 ёки радиоэлектрон кураш воситалари билан тахминий жанговар тўқнашувидаги заифлигини айтмаса ҳам қирувчи самолётлари ёки электрон урушида тахминий жанговар тўқнашувда америкалик "чақмоқ" нинг заифлиги ҳақида гапирмаса ҳам бўлади.
Номаълумликка парвоз
Қўшма Штатлар F-35ни фаол равишда ўзларининг европалик иттифоқдошларига сотишга ҳаракат қилишмоқда. Ва модернизацияланган (режалаштирадиган) B61-12 термоядро авиабомбаси аввал бошдан Европа учун мўлжалланган эди. Серияли ишлаб чиқариш 2020 йилга мўлжалланган, бир вақтнинг ўзида америкаликлар B61-12 авиабомбаларини Европа базаларида жойлашга ҳаракат қилишмоқда. (Шу билан бирга бунда учиш (форсаж) вақтида бортига ядровий қурол ортиб олган қирувчининг думи тушиб қолиши, ёки уни чақмоқ уриши сингари ҳолатлар ҳам истисно этилмайди. Бошқа вариантлар ҳам эҳтимолдан ҳоли эмас, аммо ҳар қандай ҳолатда иттифоқдошларга зарар етиши тайин. Америка қурол-аслаҳалари Европа учун тобора хавфли бўлиб бормоқда. Германиянинг қаршилиги кучаймоқда. Франция очиқчасига: "F-35ни тиқиштиришни бас қилинг", деди.
Бу АҚШнинг авиа-қурилиш соҳасидаги ўз технологик имкониятларига юқори баҳо беришнинг мантиқий натижасидир.
Сал олдин бешинчи авлод қирувчиси - F-22 Raptor яратиш тажрибаси омадсиз дея тан олинган эди (ишончсиз радио тўлқинларни ютувчи нурлар, метрли диапазонга эга радарлар томонидан аниқланиш, ҳаракат радиуси – атиги 750 км, серияли машиналарнинг ўта қиммат нархи – 350 млн. доллар). Расман бешинчи авлод дея аталаётган F-22 ва F-35 самолётларини сотувдан олдинги мақбул, конструктив, жанговар ҳолатга етказмасдан туриб, америкаликлар ҳарбий авиация келажагига катта ишонч билан боқмоқдалар.
Вашингтон ражаларига мувофиқ, олтинчи авлодга мансуб илк қирувчилар 2030-йилга қадар парвоз қилиши керак. Берилган таърифларга қараганда, улар учун душман ҳам тайёр: "Улар курашишга тўғри келадиган Тинчокеани театридаги улкан масофаларни инобатга олиб" улардан дозаправкасиз узоқ парвозни, ҳавода устуворликни, радиоэлектрон кураш мажмуалари ҳисобига ўта юқори яшовчанликни кутишмоқда. Аммо "бешинчи авлод" F-35 Lightning II қирувчисининг барча ўта қимматга тушган омадсизликларидан сўнг америка конгресси олтинчи авлод қирувчиларини яратиш мақсадлари учун 2021 йилда молиялаштириш дастурини 85%га қисқартириш истагини билдирди.
