"Йўқ қилиш қийин бўлади": америкаликлар Шимолда бункерга қайтишмоқда

© AP Photo / U.S. Navy / MC 2nd Class Micheal H. LeeМоряк на американской подводной лодке USS Hartford во время учений в Арктике
Моряк на американской подводной лодке USS Hartford во время учений в Арктике - Sputnik Ўзбекистон
Oбуна бўлиш
Олавсверн ҳарбий-денгиз базасини 1960-йилларда барпо этишган. НАТОнинг энг ҳимояланган объектларидан бири ҳақида - РИА Новости материалида ўқинг.

ТОШКЕНТ, 21 окт — Sputnik, Николай Протопопов. Юзлаб метрларга чўзиладиган қоятошли тупроқ, тўғридан-тўғри ядровий ҳужумга дош бера олиш хусусияти ва ракета қуролларига эга атом сувости кемалари - АҚШ ҳарбий-денгиз кучлари Норвегияда Совуқ Уруш давридан қолган Олавсверн ерости ҳарбий-денгиз базасини қайта жонлантиришни режалаштирмоқда. Бу ердан бир нечта Seawolf разведкачи-субмариналари патрулга чиқиб, Шимолий флот кемалари ортидан кузатувни йўлга қўяди. НАТОнинг энг ҳимояланган объектларидан бири ҳақида - РИА Новости материалида ўқинг.

С подводного крейсера Юрий Долгорукий запустили четыре ракеты Булава по полигону Кура - Sputnik Ўзбекистон
Россия сувости кемалари “Булава” ва “Синева” баллистик ракеталарини ишга туширди

Қоядаги шаҳар

Олавсверн базасидаги фаол ҳарбий фаолият 2000-йилларда тўхтаган, объект 2009-йилга келиб батамом музлатилган. Аммо америкаликлар яқинда бу ерга яна атом сувости кемаларини олиб келиб жойлаштиришга қарор қилишди: Ғарб баёнотларига кўра, буларнинг барчаси Россиянинг Арктикадаги фаоллашуви туфайлидир.

Олавсвернга Seawolf синфидаги субмариналарнинг барчаси олиб келинади. Август ойида улардан бири Вашингтон штатидаги Бангор ҳарбий-денгиз базасидан Норвегиядаги Тромс базасига синов ўтишни машқ қилди. Америкаликлар ушбу портдан АСК (атом сувости кемалари) оралиқ тураргоҳлари сифатида фойдаланишади: озиқ-овқат захираларини тўлдириб, таъмирлаш ишларини амалга оширадилар.

Полигонные испытания комплекса Посейдон - Sputnik Ўзбекистон
Россияда атом сувости кемаси “Посейдон” синовдан ўтказилди - видео

Seawolf синфидаги АСК— АҚШнинг энг махфийлаштирилган субмариналаридан биридир. Улар 1980-йилларда рақиб томонидан тўлиқ назоратда бўлган ҳудудларда ҳаракатлантириш учун махсус ишлаб чиқаришган. "Денгиз бўрилари" фавқулодда паст шовқинли ва сезилмас. Бортида - кема ва қайиқларга қарши қуролга эга. Хусусан, битта кема элликта "Томагавк" қанотли ракеталар ёки "Гарпун"ларни ёки худди шунча кемаларга қарши торпедаларни олиб юриши мумкин.

ХХ аср охирида америкаликлар бу сингари сувости кемалардан 30тача яратишни режалаштирган, аммо — СССР барҳам топиб, Варшава шартномаси ташкилоти йўқ бўлгач, бу ниятдан воз кечишганди.

Натижада АҚШ ҲДК атиги учта субмаринага эга бўлади.

Тромсдаги "Олавсверн" сувости кемалари базаси

Олавсверн ҳарбий-денгиз базасини 1960-йилларда қурилган. База Россия чегарасидан 350 километр нарида жойлашган. Яъни Шимолий флот сувости кемалари патрул маршрутлари яқинида. Совуқ уруш йилларида америкаликлар ва уларнинг иттифоқдошлари базада Шимолий Муз океани акваторияси учун масъул бўлган сувости кучларини сақлаб келганлар. НАТО субмариналари экипажлари Шимолий флотга исталган вақтда Норвегия денгизига ва ҳатто - Шимолий Атлантикага чиқишни ёпиб қўйишга тайёр туришарди.

Базовый тральщик БТ-115 Павел Хенов и сторожевой корабль проекта 22350 (фрегат) Адмирал флота Касатонов - Sputnik Ўзбекистон
Ҳарбий денгиз флоти "Шимолий оқим-2"ни қураётган кемаларни ўз ҳимоясига олди

Улкан ерости мажмуаси қоялар ичида ўйилган ва 300 метр қалинликка эга тош аралаш тупроқ билан ҳимояланган. 25 минг квадрат метрдан ортиқ майдонда — омборхоналар, қурол захиралари сақланадиган жойлар, таъмирлаш ишлари учун ҳудудлар жой эгаллаган. Лойиҳалаштириш ишлари ва ер ости йўлларини ўтказиш, шунингдек, объектни замонавий жиҳозлар билан таъминлаш учун 500 миллион доллардан ортиқ маблағ сарфланган. Таққослаш учун, 1961-йилда сафга туширилган дунёдаги биринчи атом авиаташувчиси - USS Enterprise учун тахминан 450 миллион доллар сарфланган эди.

Арктика этакларига яқинроқ

Шимолий флотнинг собиқ қўмондони адмирал Вячеслав Поповнинг сўзларига кўра, янгиланган Олавсверн базаси Россия учун НАТО томонидан бўлаётган яна бир жиддий таҳдидга айланади.

"Seawolf музлар остида сузишга мўлжалланган, — дейди адмирал РИА Новостига берган интервьюсида. — Америкаликлар улар жойлашув ҳудудларини ҳаракат зоналарига яқинлаштиришга, яъни чегараларимизга ва атом музёрарларимиз туфайли ҳозирда етакчилик қилаётган ҳудудимиз - Арктикага янада яқин келишга интилишмоқда. Албатта, Шимолий флот Олавсвернни назорат қилишига тўғри келади — бунинг учун барча зарур куч ва воситаларга эгамиз".

Арктический архипелаг Земля Франца-Иосифа - Sputnik Ўзбекистон
Арктика устидаги ҳарбий мудофаа қобиғи икки сабабга кўра муҳимдир - ҳарбий эксперт

Умуман олганда, экспертлар ишора қилаётганидек, америкаликларни мураккабликлар кутаётган бўлиши мумкин, чунки база юридик жиҳатдан ҳозирда алоҳида шахсга тегишли.

Икки минггинчи йиллар охирида ғарб таҳлилчилари Россия флоти НАТО учун энди хавф туғдирмайди, шу боис, Олавсверн жуда қимматга тушмоқда, деган фикрга келган эдилар. Шундан сўнг Норвегия ҳукумати базани савдога қўйди.

2011-йилда Олавсверн бир норвегиялик тадбиркор томонидан 4,5 миллион долларга сотиб олинди. У мажмуани ижарага берган, шу жумладан, Россия компанияларига ҳам. Бу ерга вақти-вақти билан "Академик Немчинов" ва "Академик Шатский" илмий-тадқиқот кемалари келиб-кетиб туришган. Ушбу битимдан сўнг кўплаб норвегиялик ҳарбий қўмондонлар мамлакат раҳбариятини қаттиқ танқид қилган эдилар. Хусусан, вице-адмирал Эйнар Скорген объект сотилишини "ғирт жиннилик", дея баҳолаган.

"Биз ўзимизни энг муҳим плацдармдан маҳрум қилдик ва субмаринларни қўшимча юзлаб миль юришга мажбур этдик. Бизнинг Россия билан Баренцев денгизида чегарамиз бир. Ҳарбий-денгиз флотимиз Арктикадаги денгиз базасида жойлашиши кераклиги ўз-ўзидан аён", - деб айтган Скорген.

Оқ айиқлар - Sputnik Ўзбекистон
Арктика хўжайинлари

Иккиталик стандартлар

Орадан ўн йил ўтиб НАТОдагилар ўз хатоликларини англаб етишди. Норвегиянинг NRK телеканали маълумотларига кўра, Пентагоннинг олий мартабали амалдорлари охирги ҳафталарда Олавсвернга серқатнов бўлиб қолишган. Норвегия Мудофаа вазирлиги эса мамлакат қуролли кучлари, АҚШ ва НАТО бўйича иттифоқдошларга базани яна мақсадга мувофиқ ишлатишларига имкон берувчи битимни маъқуллаган.

"Норвегия раҳбарияти, гарчи яқиндагина биз билан Баренцев денгизида майдонни чегаралаб олиш тўғрисида битимни имзолаган бўлса-да, ўзини Россияга нисбатан нодўстона тутмоқда", — дейди флотни қўллаб-қувватлаш бўйича умумроссия ҳаракати раиси  I ранг капитани Михаил Ненашев.

Танки Т-14 Армата  - Sputnik Ўзбекистон
НАТО Беларусга бостириб кирса, Россия қандай ҳаракат қилади – ҳарбий эксперт

— Биз бунга яхши қўшничилик ва минтақада ҳамкорликни ривожлантириш сиёсатидан келиб чиқиб қадам қўйган эдик, бу билан Норвегия ҳам ўзини шунга муносиб тутади, дея умид қилгандик. Аммо вашингтон "обкоми"даги катта биродарлар туфайли Норвегия, аксинча, Россияга нисбатан Шимолий Атлантика ва Шимолий Муз океанида тажовузкорлик даражасини оширмоқда.

Эксперт фикрига кўра, буларнинг барчасига қарамай, ҳарбий нуқтаи назардан Олавсверн шимолий кенгликларда АҚШ ва НАТО позицияларини сезиларли кучайтирмайди, нега деганда, база координаталари ва имкониятлари ҳозирги кунда ҳеч ким учун сир эмас. Таҳдидлар вақтида уни сувости қайиқлари, самолётлар ёки бошқарувчисиз сувости аппаратлари ёрдамида миналар билан тезда блоклаш мумкин.

Ерости лабиринтлари

Олавсверн ерости базаси ноёб қурилма эмас. Совуқ уруш йилларида шунга ўхшаш ўнлаб объектлар қурилган. Энг йирик бункер шведлар томонидан ўтган асрнинг ўрталарида барпо қилинган. Мускё ҳарбий-денгиз базаси мармар қоятошдан йўнилган, у Стокгольм архипелаги жанубидаги алоҳида оролча мисоли. Учта док кемалар ва сувости қайиқларини қабул қилиш, казармалар, таъмирлаш заводи, омборхоналар ва госпитал учун жиҳозланган.

Офицер на борту подводной лодки USS Florida  - Sputnik Ўзбекистон
"Россияга сигнал". АҚШ нима учун Норвегия қирғоқларига махфий сув ости кемасини юборди

База минг нафаргача ҳарбий хизматчиларни оммавий ракета зарбаси ёки ҳатто ядровий бомбардировкадан пана қилиши мумкин. Оролдан объектгача денгиз тубидан уч километрли ер ости йўли олиб боради. Икки минггинчи йилларда база консерваланган, аммо 2019-йилда Швеция ҳарбий-денгиз кучлари у ерга штаб-квартирасини кўчириб олиб боришгани ҳақида хабарлар тарқалди. У ерда юзга яқин ҳарбий хизматчилар ва "Висбю" типидаги бешта корветларни жойлаштиришмоқчи.

Россияга келадиган бўлсак, энг йирик махфийликдан чиқарилган ерости базаси Қримда жойлашган. Балаклав бухтаси яқинидаги Таврос тоғида бирданига иккита объект яширилган: сувости қайиқларини пана қилиш ва таъмирлаш учун қуруқ док ҳамда торпеда ва ракеталар атом боеголовкалари сақланадиган омборхона.

Ядро уруши юз берган тақдирда, ер остида уч минг киши уч ой давомида қулайликлар билан ҳаёт кечира олиши учун - ёқилғи, маҳсулотлар ва сувлар захираси мунтазам янгиланиб туради.

СССР барҳам топганидан кейин база Украина ихтиёрига ўтган. Уни бошқа кўплаб объектлар сингари ташлаб қўйишган, талон-тарож қилишган, рангли металл овчилари эса ускуналарни ташиб кетган. Икки минггинчи йилларда Балаклавада музей ташкил этилди: сайёҳларга таъмирлаш заводининг ер остидаги қисми, арсенал, қирғоқ ва бир нечта бинолар кўрсатилган.

Экспертлар бераётган баҳоларга кўра, зарурат туғилса, базани қайта жиҳозлаб, яна сафга қайтариш мумкин, аммо у замонавий сувости кемаларини - уларнинг ўлчамлари туфайли қабул қила олмайди.

Янгиликлар лентаси
0