Америка қўшинларининг Афғонистондан олиб чиқилиши икки президентнинг инаугурация маросимлари ва Кобулга ракета ҳужуми билан бир вақтга тўғри келди. Бу АҚШнинг Афғонистонда "параллел воқелик" ни барпо этиш бўйича кўп йиллик ҳаракатларининг мантиқий ва рамзий натижасидир.
Афғонистон Ислом Республикасининг янги раҳбари Ашраф Ғани 9 март куни "Ислом давлати"* жангарилари Кобулдаги президентлик саройига ракетали ҳужум уюштирганида қасамёд қабул қилгандан сўнг нутқ сўзлаётган эди. Снарядлар бино ёнида портлади, икки киши жароҳат олди ва машиналарга зарар етказди. Мамлакатнинг амалдаги бош вазири Абдуллоҳ Абдуллоҳнинг қасамёд маросими бир вақтнинг ўзида деярли 500 метр масофада бўлиб ўтди. Абдуллоҳ ва унинг тарафдорлари сайловларнинг расмий натижаларини тан олмаяптилар. Муқобил маросим ҳам ўққа тутилди. Бироқ Ашраф Ғани ва Абдуллоҳ Абдуллоҳ меҳмонларни эҳтиром билан билан тинчлик сақлашга чақириб, маросимни давом эттиришди. Президентга суиқасд қилиш Афғонистонда одатий ҳолдир.
Қўпчилик хорижий делегациялар Ғанининг инаугурациясини танладилар, аммо баъзи давлатлар бирданига иккита тадбирга ўз вакилларини юбордилар. Кобулга ракета ҳужуми маросимларни бузмади, аммо содир бўлаётган барча нарсаларнинг бемаънилигини, афғонлараро тинчлик ўрнатишнинг ва АҚШнинг "Толибон"* билан келишуви, Америка қўшинларининг мавжудлиги ва чиқиб кетилишининг бемаънилигини таъкидлади. Ушбу фонда АҚШ давлат котиби Майк Помпео: "Биз параллел ҳукумат тузиш бўйича ҳар қандай ҳаракатларга ва сиёсий тафовутларни ҳал қилиш учун ҳар қандай куч ишлатилишига қатъиян қаршимиз", - деди. Бироқ, Афғонистонда Америка томонидан тузатишлар вақти табиий равишда ўтмишга кетмоқда. Мамлакатда ҳокимият учун қуролли курашнинг янги босқичи бошланади.
Ишғол натижалари
Афғонистонда «Толибон»га* қарши курашиш ва давлатини тиклаш учун АҚШ 822 миллиард доллардан ортиқ маблағ сарфлади. Вашингтон Афғонистонда 100000 кишилик ҳарбий гуруҳни ушлаб турганда (2010 - 2012) ҳар йили ҳарбий операциялар учун 100 миллиард доллар сарфлашга мажбур бўлган. АҚШ ҳарбий иштироки қисқартирилгандан сўнг (2016 - 2018 йилларда) Афғонистон операциялари қиймати йилига 40 миллиард долларга туширилди. АҚШ афғон гиёҳванд моддаларини ишлаб чиқаришга қарши кураш учун 9 миллиард долларга яқин маблағ сарфлади. Натижалар ачинарли.
Пентагон Афғонистонда 2300 аскарини йўқотди, яна 20660 аскар ва зобит жароҳат олди. Ашраф Ғанининг сўзларига кўра, 2014 йилдан бери Афғонистоннинг 45 мингдан ортиқ ҳарбийси ҳалок бўлган. БМТ идорасининг таъкидлашича, 2009 йилдан бери Афғонистонда 100 мингдан ортиқ тинч аҳоли ҳалок бўлган ёки жароҳатланган. Шу билан бирга, толиблар Ислом республикаси ҳудудининг ва аҳолисининг катта қисмини назорат қилмоқда. Бундан ташқари, мамлакатда ўттиздан ортиқ бошқа террористик гуруҳлар, жумладан "Ислом давлати"* (7000 га яқин жангари) ҳам фаолият юритмоқда. Американинг иштирокининг дастлабки 16 йилида кўкнори плантацияларининг майдони максимал даражага етди. Шу сабабли бугун Пентагоннинг 13 минг ҳарбий хизматчиси, 11 минг АҚШ фуқаролик мутахассиси ва Помпеонинг чақириғи Афғонистондаги об-ҳавони ўзгартира олмайди.
Марказий Осиё хавф остида
Биз Доҳада америкаликлар билан битим имзолаганимиздан сўнг, толиблар афғон ҳукумат кучлари позицияларига деярли тўхтовсиз ҳужум қилаётганини кўриб турибмиз. АҚШ ҳарбий-ҳаво кучлари Наҳр-э-Сараж туманида (Хелманд вилояти) толибларнинг позицияларига жавоб қайтаради. 6 март куни Кобулдаги террористик хуружи пайтида 27 киши ҳалок бўлди, аммо тахминлар бўйича ҳаммаси яхши кетмоқда. Вашингтон нима бўлаётганининг моҳиятини сезмаяпти ва АҚШ президенти Дональд Трамп "Толибон"* етакчиларидан бири Мулла Абдул Ғани Барадар билан телефон орқали суҳбатлашмоқда.
Пентагон Афғонистонда ҳеч нарса ҳал қила олмади, аммо яқин вақтгача камида ўнлаб террористик гуруҳларнинг жанговар имкониятларини ўзига қаратди. 2017 йил баҳорида НАТО саммитида "Қатъий қўллаб-қувватлаш" миссиясини 2020 йилгача узайтириш тўғрисида қарор қабул қилинди ва 2019 йил бошида Брюсселдаги альянс саммитида афғон хавфсизлик кучларини 2024 йилгача молиялаштириш тўғрисида қарор қабул қилинди. Ва шунга қарамай, Америка қўшинларининг чиқиб кетиши коалициянинг бошқа мамлакатлари учун намуна бўлиб қолади. Кейин Ислом Республикасида ҳокимиятни (таъсир доиралари) мужоҳидлар, толиблар, ишидчилар ва шунга ўхшашлар иштирокида янги шафқатсиз қайта тақсимланиши муқаррар равишда бошланади. Ҳатто Британиянинг Times нашри Афғонистонда янги фуқаролик уруши бўлишини башорат қилмоқда. Бу Марказий Осиёнинг қўшни давлатлари учун маълум даражадаги беқарорликни ваъда қилади.
* - Россияда ва қатор давлатларда тақиқланган террористик гуруҳлари.
